تاریخچه و آداب‌ورسوم عید نوروز

تاریخچه و آداب‌ورسوم عید نوروز

عید نوروز در ایران مصادف با یکم فروردین اولین روز از سال نو است. جشن نوروز ریشه در فرهنگ کهن ایرانی دارد. این جشن کهن مراسمی است باستانی با تاریخچه غنی که از گذشتگان برایمان به یادگار مانده است.

عید نوروز چیست؟

نوروز یک جشن کهن باستانی است که از اقوام و گذشتگان به ارث برده‌ایم. نوروز نماد پیوند قوی فرهنگی میان اقوام و مردمان ایران‌زمین است. ما نوروز را شروع رستاخیز طبیعت، فصل نو شدن و رویش مجدد و تولید دوباره می‌دانیم. طبق اساطیر کهن ایرانی روح و روان انسان نیز همگام با طبیعت روزگار نو و تازه‌ای به خود می‌گیرد. به همین دلیل است که پوشیدن لباس نو و نظافت تن و جان یکی از رسوم این عید کهن ایرانی است. مردمان ایران‌زمین این عید را گرامی می‌داشتند و با نونوار کردن خود و خانه‌هایشان به جشن و پایکوبی و دیدوبازدید همدیگر می‌رفتند.

جشن نوروز با اعتدال بهاری آغاز می‌شود. زمانی که خورشید درحرکت ظاهری‌اش در ابتدای برج حمل، استوای زمین را قطع و شب و روز باهم برابر و همسان می‌شود. در تقویم خورشیدی اولین روز ماه فروردین (هرمز روز یا اورمزد روز) را نوروز و لحظه تحویل سال می‌گفتند. جالب است که بدانید اگر زمان شروع سال قبل از ظهر باشد، (نیمه اول شبانه‌روز) همان روز نوروز تلقی می‌شود. ولی اگر بعدازظهر باشد فردای آن روز نوروز است. در تقویم میلادی نیز نوروز بیشتر در روزهای ۲۰و۲۱و۲۲ مارس اتفاق می‌افتد.

نوروز به چه معناست؟

نوروز برگرفته از واژه (nogroz) است که ریشه در زبان اوستایی دارد. طبق نظریه برخی مورخان، واژه معادل اوستایی نوروز navaka raocah  است. در زبان فارسی نیز نوروز به دو واژه نوروز عام (روز آغاز اعتدال بهاری و آغاز سال جدید) و نوروز خاص (روز ۶ فروردین که به‌روز خرداد معروف است معنا شده است.

ایرانیان باستان نیز نوروز را «ناوا سردا» می‌خواندند. در دوره خوارزمشاهیان نیز مردمان آسیای میانه واژه نوروز را «نوسارد-نوسارجی» می‌نامیدند.

در زبان لاتین نیز این واژه به‌صورت«Nowruz» نگارش می‌شود.

منشأ و خاستگاه نوروز

با توجه به پژوهش‌های مورخان هنوز منشأ و خاستگاه نوروز به‌صورت دقیق مشخص نشده است. برخی منابع تاریخی نوروز را به بابلیان نسبت داده‌اند. طبق این نظریه برپایی جشن نوروز به سال ۵۳۸ قبل از میلاد یعنی زمان حمله کوروش بزرگ به بابل برمی‌گردد. در برخی منابع نیز زرتشتیان را بانی این رسم و رسوم کهن معرفی کرده‌اند. نوروز در زمان اشکانیان و ساسانیان نیز مقدس شمرده می‌شد. طبق رسوم این پادشاهان در نوروز مردم گروه‌گروه برای حل مشکلات خود به دربار شاه می‌رفتند. شاه نیز برای حل مشکلات مردم دستوراتی صادر می‌کرد.

نوروز در چه کشورهایی جشن گرفته می‌شود؟

نوروز علاوه بر ایران در کشورهایی مثل افغانستان، تاجیکستان، آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، ترکمنستان، ازبکستان، آلبانی، کوزوو، گرجستان، کردستان عراق برگزار و مردم به جشن و پایکوبی می‌پردازند.

عید نوروز در دوران معاصر

امروزه نیز همانند گذشته، عید نوروز در ایران به‌عنوان جشن شروع سال جدید و از مهم‌ترین آئین‌های ملی کشورمان به‌حساب می‌آید و همین قدمت و ماندگاری موجب گردیده که توجهات بسیاری از تمام دنیا به آداب‌ورسوم مردم ایران برای برگزاری این عید باستانی، جلب شود. از نکات جالب‌توجه در مورد نوروز، شور و شوقی است که همه مردم برای این جشن و شروع سال نو دارند و هنوز هم بسیاری از رسوم بجا مانده از جشن‌های باستان، در خانه‌های مردم این سرزمین خودنمایی می‌کند.

روز جهانی عید نوروز

بالاخره نوروز جهانی شد و مجمع عمومی سازمان ملل در سال ۲۰۱۰ با تصویب قطعنامه‌ای ۲۱ مارس برابر با اول فروردین را روز جهانی نوروز نام‌گذاری و ثبت کرد. در حال حاضر این عید باستانی به یک میراث جهانی تبدیل‌شده است. و در سازمان ملل متحد به ثبت رسیده است. پس‌ازاین اتفاق خوب هرساله در تهران مراسم جشن جهانی نوروز برگزار می‌شود.

آئین‌های نوروز

چهارشنبه سوری

همان‌طور که می‌دانید مراسم نوروز با چهارشنبه‌سوری که همان چهارشنبه آخر سال است آغاز می‌شود. در این شب مردم طبق آیین دوران کهن آتش روشن می‌کنند. این مراسم در برخی کشورها نیز برپا می‌شود.

خانه‌تکانی عید

یکی از رسوم بسیار قدیمی که مردم کشورمان هنوز هم به آن پایبند هستند، رسم خانه‌تکانی عید یا همان تمیز کردن خانه و لوازم و وسایل برای شروع سال جدید است. درواقع تقارن عید ملی ایرانیان با شروع فصل جدید و حرکت از رخوت و سستی زمستان به‌طرف شادابی و طراوت بهار موجب گردیده که مردم، همزمان با این تغییر فصل، تحولی در زندگی خود ایجاد کرده و نظم و نظافت را به خانه‌های خود بیاورند.

بر اساس این رسم پسندیده، دو یا سه هفته قبل از شروع سال جدید، با کمک تمام اعضای خانواده، یک نظافت کلی از خانه می‌شود. به این صورت که تمام لوازم را جابه‌جا کرده و پس از تمیز کردن آن‌ها از گردوغبار، مجدد در محل تمیز می‌چینند. در این ایام چیزی که زیاد به چشم می‌خورد، آویزان شدن فرش‌های تمیز از دیوار خانه‌ها است که خود نشانه نزدیک شدن عید است.

هرچند امروزه باوجود مشغله‌های فراوان و روی کار آمدن قالی‌شویی‌ها، این تصویر در شهرهای بزرگ کمتر به چشم می‌خورد و تنها در شهرهای کوچک و روستاها می‌توان بوی عید را از قالی‌های شسته و آویزان، حس کرد. همچنین اگر خانه‌ای نیاز به رنگ‌آمیزی یا تغییر دکوراسیون داشته باشد، بهترین موقع قبل از عید است که به یمن رسیدن بهار و سال نو این کار انجام می‌شود. دور ریختن برخی لوازم کهنه و بلااستفاده و جایگزین کردن آن‌ها با وسایل جدید نیز، بخش دیگری از این رسم زیبا است که همچنان هم بر قوت خود باقی است و همه‌ساله انجام می‌شود و به‌این‌ترتیب، خانه را برای پذیرایی از میهمانان و سال نو آماده می‌کنند.

سفره هفت‌سین

علاوه بر خانه‌تکانی عید یکی از نمادهای مهم عید نوروز در ایران و آغاز سال جدید، پهن کردن سفره‌ای به نام سفره هفت‌سین است. همه مردم ایران در کنار تمام جنب‌وجوش‌ها و مشغله‌های قبل از شروع سال جدید، یک دغدغه شیرین به نام تهیه وسایل سفره هفت‌سین دارند.  از دیدگاه ما ایرانیان و حتی در زمان باستان، هفت، عددی مقدس است که ازنظر اسلام نیز، جایگاه برگزیده‌ای دارد. ازاین‌رو، مردم ایران همواره به هفت‌سین، پایبندی و اعتقاد خاصی دارند. این سفره که یکی از رسوم مشترک میان مردم ایران محسوب می‌شود، از ترکیب هفت جزء تشکیل‌شده که نام همه آن‌ها با حرف سین شروع می‌شود، مانند (سیر، سیب، سنجد، سمنو، سبزه، سکه و سماق) که هریک از آن‌ها، بیانگر یک مفهوم یا نماد خاص است.  پس از چیدن سفره هفت‌سین، رسم بر این است که همه افراد خانواده در کنار آن جمع شده و در هنگام شروع سال نو، برای هم دعای خیر و آرزوی شادی و سلامتی می‌کنند.

مدل‌های متنوع سفره هفت‌سین ده بازار

• ست هفت‌سین مسی
• ست هفت‌سین نقره‌کوبی
• ست هفت‌سین میناکاری مدل چند گل
• ست هفت‌سین سفالی پری دریایی
• ست هفت‌سین سفالی مدل میمون
• ست هفت‌سین سفالی مدل شاه پری
• ست هفت‌سین سفالی مدل صدف
• ست هفت‌سین فیروزه کوبی
• و ……………………….

چکیده

ایران کشوری بافرهنگ غنی و تمدنی چند هزارساله است که برخوردار از آداب و سنن دیرینه و باارزشی است که ریشه درگذشته داشته و نسل به نسل از نیاکان و گذشتگان، به ما رسیده است. عید نوروز در ایران یکی از آداب بسیار کهن این سرزمین است، که از مهم‌ترین جشن‌های ایران باستان شناخته می‌شود و همزمان با شروع فصل بهار، آغاز سال جدید را جشن می‌گرفتند. این جشن برخلاف همه جشن‌های مختلف سالانه با شور و شوقی وصف‌ناپذیر همراه با جنب‌وجوش فراوان در میان ملت‌ها در اولین روز بهار آغاز می‌شود.