آشنایی با مراحل کار هنر ملیله کاری
هنر ملیله کاری یکی از صنایع دستی از شاخه ی کار با فلز است که با طلا، نقره یا مس ساخته می شود. این هنر منحصر به کشور ما نبوده و از گذشته در اروپا و آسیا نیز رواج داشته است.
تاریخچه ی این هنر در ایران: سابقه ی این هنر در ایران به زمان ساسانیان و هخامنشیان باز می گردد، اما آثار تاریخی زیادی از این هنر به جای نمانده است زیرا باتوجه به اینکه ماده ی اولیه ی ملیله فلزاتی گرانبها مانند نقره و طلا بوده، یا در جنگ ها به غارت رفته و یا ذوب شده و تغییر کاربری داده است اما با توجه به نوشته ها و سفرنامه های سیاحانی که به این منطقه سفر کرده اند و از هنر زیبای ملیله کاری یاد کرده اند می توان به قدمت این هنر پی برد. تنها آثار هنری ملیله به جای مانده، تعدادی گیره استکان، سرقلیان و سینی در اندازه های مختلف است که مربوط به دوره ی قاجاریه می شود.
هنر ملیله در دوره ی سلجوقی رونق گرفت و در دوره صفویه به اوج خود رسید. بیشترین تعداد هنرمند در این رشته مربوط به شهرهای اصفهان و زنجان است.
ملیله کاری در زنجان: این هنر تا قبل از دوره ی پهلوی به عنوان هنر بومی مردم زنجان، فقط در این شهر رواج داشته است اما از زمان رضاخان با مهاجرت تعدادی از هنرمندان، این رشته در شهرهایی مثل اصفهان و تهران نیز گسترش یافته است. با این حال ملیله ی زنجان با ملیله ی اصفهان و سایر نقاط از جهت ساختار، ریز نقش ها و عیار نقره مصرفی متفاوت است. عیار نقره مصرفی اصفهان ۹۰-۹۵ یا حتی کمتر است اما عیار نقره مصرفی زنجان ۱۰۰ درصد (۹/۹۹ درصد) است. از لحاظ کیفیت نقوش، ملیله اصفهان بزرگتر است و غنای ریز نقوش و ظرافت کار نسبت به ملیله ی زنجان کمتر است. در مجموع ملیله ی زنجان از کیفیت بسیار بالایی برخوردار است.
آشنایی با ملیله سازی: در واقع ملیله سازی از کنار هم قرار دادن اشکال منظم اسلیمی وار که از مفتول ها و نوارهای نقره ساخته شده اند، به دست می آید و صنایع دستی که با استفاده از این هنر ساخته می شوند عبارتند از: لوازم زینتی (مثل گردنبند، سنجاق سینه، زنجیر، گوشواره، گیره، انگشتر و…) و ظروف تزیینی (مانند سینی، بشقاب، شکلات خوری، شیرینی خوری، گلاب پاش، قاب عکس، پایه استکان و…).
از جمله نقش های رایج ملیله می توان به برگ، غنچه، پیچک، پیچ، سه چشمه، یک چشمه، دندانه، تابیده، بته ترمه، جقه، ریزه و فرنگ اشاره کرد.
مراحل کار: پس از ذوب شمش، آن را از قالب مخصوص عبور می دهند و مفتول هایی به قطر یک سانتی متر می سازند، این مفتول ها را بادست به سیم های نقره ای با قطر یک سانتی متر تبدیل می کنند تا آماده ی کار شود. سیم ها را در قالب هایی که از تخته و موم ساخته شده می نشانند و با طرح دهی متنوع، آن ها را با حرارت و براده ی مس به هم متصل می کنند. سپس انواع ظروف و تزیینات را از آن می سازند.
حرارت دهی، چکش کاری، مفتول کشی، نورد کشی، حدیده کاری و قالب بندی از جمله کارهایی است که در این صنعت توسط استاد کار انجام می شود.
با گذشت زمان از رونق این رشته ی طاقت فرسا و کم سود کاسته شد، امروزه در زنجان، شاگردان استاد منصور کاظمیان مقدم در حدود ۳۰ کارگاه ملیله را زنده نگه داشته اند. با این حال گران بودن نقره، کاهش انگیزه، اوضاع بد اقتصادی، رونق نداشتن بازار، نبود سرمایه ی مورد نیاز، مشکل بودن این هنر و کناره گیری اجباری خبرگان این رشته، احیای جایگاه اولیه ی ملیله سازی را مشکل کرده است.